Lễ hội đặc sắc của người Tây Nguyên không thể không kể đến lễ hội đua voi. Bởi ngoài ý nghĩa gìn giữ bản sắc, phong tục tập quán của dân tộc, lễ hội còn có mục đích ca ngợi sự mưu trí dũng mãnh của con người nơi đây. Ngoài ra, lễ hội còn là nơi kết nối, tạo sự gần gũi giữa thế giới động vật và con người. Lễ hội này cũng chính là một trải nghiệm văn hóa thú vị cho du khách khi ghé thăm Tây Nguyên vào mùa lễ hội. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu rõ hơn về lễ hội đua voi ở Tây Nguyên nhé.
Voi trở thành vật nuôi của gia đình ở Buôn Đôn
Từ lâu đời, người M’nông ở Buôn Đôn đã biết săn bắt, thuần dưỡng voi rừng. Biến chúng từ những cón voi dũng mãnh trở thành vật nuôi của gia đình. Đồng bào nuôi voi không chỉ để lấy sức kéo, chuyên chở hàng hóa mà còn coi voi như một tài sản lớn của gia đình. Chúng có vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần. Khi voi rừng đã được thuần hóa, chủ voi sẽ tổ chức một nghi lễ nhập buôn. Kể từ đó, voi được coi như một thành viên trong gia đình. Trong cộng đồng buôn làng, voi sẽ được làm lễ cúng sức khỏe hằng năm.
Theo tư liệu lịch sử tại Bảo tàng Dân tộc tỉnh Đăk Lăk thì ông Y Thu K’ Nul chính là người đi đầu trong việc huấn luyện, đào tạo voi. Ông còn được gọi là Khu sa nup- sinh năm 1827, mất năm 1938 ở Buôn Đôn. Ông chính là người đã gây dựng nên nghề săn bắt, thuần dưỡng voi rừng trở thành voi nhà. Trong suốt cuộc đời của mình, ông Y Thu K’ Nul đã bắt được gần 500 con voi rừng về thuần dưỡng. Vì thế ông được người dân trong vùng tôn vinh là “Vua săn voi”.
Lễ hội đua voi là một lễ hội cổ truyền của Tây Nguyên
Lễ hội đua voi có một vị trí rất quan trọng trong hệ thống các lễ hội cổ truyền của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên nói chung, người Mnông nói riêng. Lễ hội nhằm tôn vinh tinh thần thượng võ và tài nghệ săn bắt, thuần dưỡng voi. Đây là một lễ hội độc đáo, hấp dẫn được tổ chức hai năm một lần. Lễ hội diễn ra vào tháng Ba âm lịch, tại Buôn Đôn (Đăk Lăk). Đây là nơi được mệnh danh là thủ phủ của loài voi.
Hòa trong tiếng cồng chiêng thúc giục cùng với tiếng vỗ tay cổ vũ cuồng nhiệt của hàng ngàn khán giả. Họ đến từ nhiều buôn làng trong vùng và du khách thập phương tham gia. Sự ủng hộ này càng làm cho Lễ hội đua voi trở nên náo nhiệt, rộn rã, cuốn hút đến lạ thường. Lễ hội đua voi chỉ diễn ra trong một ngày, nhưng đó là một ngày ý nghĩa. Nhiều cung bậc cảm xúc đối với đồng bào các dân tộc Tây Nguyên được thể hiện thông qua lễ hội. Hiện nay, Lễ hội đua voi được tỉnh Đăk Lăk tổ chức 2 năm một lần. Lễ hội nhằm giới thiệu đến du khách những nét đẹp trong phong tục, tập quán văn hóa của đồng bào các dân tộc ở Tây Nguyên.
Lễ hội đua voi có ý nghĩa tôn vinh sự mưu trí, sức mạnh
Buôn Đôn có truyền thống săn bắt và thuần dưỡng voi rừng nổi tiếng. Buôn Đôn được coi như thủ phủ của loài voi và cũng là nơi diễn ra Lễ hội đua voi độc đáo. Lễ hội có ý nghĩa tôn vinh sự mưu trí, sức mạnh của con người. Sự khéo léo của những nhà thuần dưỡng voi, phản ánh những nét văn hóa đặc sắc của người M’nông. Đến Buôn Đôn vào những ngày đầu tháng Ba (âm lịch), du khách sẽ bắt gặp sự nhộn nhịp, náo nức của người dân diễn ra khắp các buôn làng. Những chàng quản tượng đưa voi đến vùng cỏ xanh để chăm sóc. Trong khi đó những cô gái Buôn Đôn sắm sửa lễ vật; để thực hiện nghi lễ trong các lễ hội truyền thống cùng diễn ra với lễ hội đua voi.
Lần đầu tiên tôi được chứng kiến cuộc đua voi thật hoành tráng, thật hấp dẫn và ấn tượng. Đó là dịp Kỷ niệm 20 năm Ngày giải phóng TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đăk Lăk vào tháng 3/1995. Hôm ấy, tại sân vận động TP. Buôn Ma Thuột, sau hồi tù và hiệu lệnh vang lên bắt đầu. Hòa trong tiếng cồng chiêng và sự hò reo cổ vũ cuồng nhiệt của hàng ngàn khán giả; hàng chục con voi khỏe mạnh, oai phong, dũng mãnh được các quản tượng tài danh điều khiển. Chúng chạy rầm rập trên đường đua để về đích thật ngoạn mục. Cuộc đua tạo nên một không khí thật hân hoan, náo nhiệt.
Sẽ có 2 người điều khiển voi tham gia hội đua voi
Địa điểm được chọn để đua voi là một bãi đất trống bằng phẳng. Bãi đất có diện tích đủ cho 5 – 10 con voi lớn đứng giàn thành hàng ngang cùng tham gia. Trên lưng voi là hai chàng quản tượng có nhiệm vụ điều khiển voi. Người ngồi trước tiếng M’nông gọi là mơ-gát có nhiệm vụ điều khiển voi đi đúng đường đua. Người này được sử dụng một thanh sắt (kreo) dài khoảng 1 mét. Người ngồi sau là man-gát với chiếc búa gỗ (kốc). Người này có nhiệm vụ nện mạnh vào mông voi để tăng tốc về vạch đích đến.
Sau một hồi tù hiệu lệnh vang lên, đàn voi đua với sức mạnh phi thường phóng nhanh về phía trước một cách thật dũng mãnh. Những bước chạy của đàn voi nghe rầm rập làm rung động cả đường đua. Trong cuộc đua đàn voi thể hiện sức bền khi chạy trên đường thẳng. Đồng thời, còn thể hiện sự linh hoạt, khôn khéo khi đi trên những đoạn đường dốc, quanh co hoặc bơi qua những đoạn sông lớn… Để voi thực hiện được những thử thách ấy, cả hai người mơ – gát và man – gát điều khiển voi vừa phải có tài huấn luyện một cách thuần thục. Họ phải có sự phối hợp thật ăn ý, nhịp nhàng nhuần nhuyễn với nhau mới hy vọng có kết quả tốt nhất.
Những con voi to khỏe và dũng mãnh nhất sẽ được tham gia
Ông Y Thế Knul một quản tượng lâu năm trong nghề huấn luyện voi. Khi có dịp đến Buôn Đôn, tôi được ông Y Thế Knul cho biết về tiêu chí lựa chọn voi thi đấu. Chúng phải được lựa chọn kỹ để tham gia lễ hội, những con voi thật khỏe mạnh, dẻo dai và thông minh sẽ ddue tiêu chuẩn. Mỗi một lần tổ chức Lễ hội đua voi chỉ có khoảng 20- 30 con voi được lựa chọn tham gia. Chính vì thế, quá trình chăm sóc, chuẩn bị của người huấn luyện voi rất công phu. Họ là những người có tính cẩn thận, có nhiều thời gian chăm sóc huấn luyện voi. Đương nhiên sự chuẩn bị này cũng khá là tốn kém.
Trước ngày thi đấu, voi sẽ được tắm rửa sạch sẽ, cho ăn những loại cỏ xanh tươi hoặc mía. Đồng thời, được huấn luyện thêm một số bài để tham gia các hoạt động trong lễ hội. Bao gồm: Lễ cúng bến nước, lễ cúng sức khỏe cho voi; lễ ăn mừng mùa màng, các trò chơi thi voi đá bóng, thi voi chạy, thi voi bơi. Cuối cùng là lễ tắm voi sau khi kết thúc cuộc đua. Trong ngày thi đấu, trước giờ khai cuộc, voi sẽ được già làng thực hiện nghi lễ cúng sức khỏe. Sau đó, mọi người cùng ca hát, nhảy múa trong tiếng cồng chiêng rộn rã để chính thức bước vào lễ hội.